یک رنسانس در جامعه تئاتری اتفاق افتاده است

غلامرضا خضری:، کارگردان نمایش «تفنگ خیال» یکی از هفت نمایش حاضر در سی و سومین جشنواره تئاتر استانی بوشهر است که نمایش خود را در بوشهر به روی صحنه می‌برد.این دوره از جشنواره به‌صورت غیرمتمرکز در پنج شهر استان بوشهر برگزار می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح گفتگویی است که خبرنگار ایران تئاتر در بوشهر با کارگردان این نمایش انجام داده است:

در مورد نمایشنامه و دلیل انتخاب آن توضیح دهید؟

متون نمایشی متفاوتی را موردبررسی قراردادیم. درواقع نمایشنامه‌های مدنظرمان بود که بتواند هم ما را به چالش بکشاند و داستان فراز و نشیب زیادی داشته باشد و هم اینکه اثر تولیدی، گذشته از داستان، شیوه اجرایی نزدیک به سیاست‌ها و موارد موردنظر داوران جشنواره را داشته باشد. به خاطر همین متن نمایشنامه «تفنگ خیال» نوشته آقای رضا گشتاسب را انتخاب کردیم. ایشان از نویسندگان جنوب و با فضای منطقه ما به‌خصوص استان بوشهر که قطب نفت و گاز کشور است، آشناست. در این کار از آیین‌های مختلفی استفاده کردیم با شیوه اجرایی که مدنظر خودمان بود نه به شکلی که مردم در جامعه آن آیین‌ها را می‌بینند. تلاش کردیم جلوۀ هنری‌تری به آیین‌ها بدهیم.

این نمایش قرار بود در اردیبهشت‌ماه و در سالگرد استاد رمضان امیری، اجرای آزاد داشته باشد اما به دلایل  شرایط کرونایی، اجرای ما نیز به تیرماه موکول شد و در بوشهر، ۹ شب اجرای آزاد داشتیم. پس‌ازآن، تغییراتی در این اثر داده و آن را برای ارائه به جشنواره تئاتر استانی آماده کردیم. گروه «کلاغ‌ها»، دو کار «طاعون» و «بگذار تفنگ خیالت» را ارائه کرد که یکی از آثار برای حضور در جشنواره، پذیرفته شد. در مورد انتخاب متن، نکته‌ای که وجود داشت این بود که همه شخصیت‌ها در این نمایشنامه «مرد» بودند و ما به‌جز یکی از آن‌ها، بقیه شخصیت‌ها را تبدیل به کاراکتر «خانم» کردیم و خوشبختانه خوش درخشیدند. داستان نمایش ما به مسئله «نفت» مربوط است که اقتصاد دنیا را می‌چرخاند. ما بوشهری‌ها البته در کنار چنین منبعی با اصطلاح عجیب «مردم مظلوم» طرف هستیم و آن را یدک می‌کشیم و من هیچ‌وقت متوجه نشدم چرا باید «مردم مظلوم» باشیم. شاید به همین دلیل این نمایش را انتخاب کردیم چون شرایط روحی و فکری نمایشنامه‌نویس و داستان آن، به جامعه ما نزدیک‌تر بود.

ویژگی منحصربه‌فرد گروه «کلاغ‌ها» به نظر شما چه موردی است؟

گروه «کلاغ‌ها» تلاش می‌کند، نسل جدیدی را به تئاتر بوشهر معرفی کند. طی چند سال گذشته کارهای ما موردپسند داوران قرار نمی‌گرفت. بازیگران ما از هنرجویان کارگاه هستند و آموزش می‌بینند. آن‌ها متدهای مختلفی را یا یاد می‌گیرند و بالاخره امسال موفق به ورود به جشنواره شدند. شاید آن‌ها تجربه چندانی نداشته باشند اما مطمئناً می‌توانند سالیان سال در سطح استان و کشور بدرخشند و خوشحالم که تلاش‌های ما به ثمر نشسته است و نسل جدیدی به تئاتر بوشهر وارد می‌شود. اساتید و بزرگان تئاتر ما به دلایل مختلف ازلحاظ مالی و معیشتی تا هر مورد دیگری. سال‌ها است که کار نمی‌کنند و خانه‌نشین شده‌اند و ما آن‌ها را درصحنه نمی‌بینیم. از طرفی بسیار خرسندم که نسل جدیدی از هنرمندان تئاتر وارد صحنه می‌شوند. شک ندارم که آن‌ها گنجینه‌ای از بازیگران تئاتر خواهند شد.

من حدود 19 سال در عرصه تئاتر فعالیت می‌کنم اما در کنار آن سعی کردم مطالعات تئاتری و هنری خودم را بالا ببرم و این هنر را به علاقه‌مندان بازیگری ارائه کنم. شما در شهرهای بزرگ، تجارت کلاس‌های بازیگری را می‌بینید اما ما در اینجا تلاش کردیم حتی علاقه‌مندانی که بضاعت کافی برای شرکت در کلاس‌ها و کارگاه‌های بازیگری را هم نداشتند، بپذیریم. ما در این راه تلاش کردیم به‌اندازه توانایی‌مان در خدمت تئاتر و علاقه‌مندان به آن باشیم. در حال حاضر دو گروه دیگر در تئاتر «کلاغ‌ها» مشغول تمرین هستند و ما قسم خوردیم که نگذاریم تئاتر در بوشهر بمیرد. می‌خواهم بگویم که گروه ما تنها برای جشنواره کار نمی‌کند؛ بلکه هدف ما این است که در این شرایطِ بدِ روحی، جامعه بتواند به سالن‌های تئاتر بیاید؛ شاد و خوشحال باشد و آن‌ها را به تفکر وا‌داریم.

 برای ارائه نمایش خود به جشنواره با چه چالش‌های اساسی و مهمی مواجه بوده‌اید؟

چالش بزرگی که همه گروه‌های تئاتری طی دو سال گذشته به علت شرایط کرونا با آن سروکار داشته‌اند، کمبود امکانات برای تمرین بوده است. سالن‌های تئاتری تعطیل و ما مجبور بودیم در اتاق‌های ۶، ۸ یا ۹ متری تمرین کنیم؛ بازیگران خطر مرگ را به جان خریده و تمرین می‌کردند که این چالش بزرگی بود. بازیگران ما، بدون داشتن شرایط مناسبِ تهویه و امکانات دیگر به‌سختی تمرین کردند و این شرایط باعث شد که همه عوامل و بازیگران، بارها به بیماری کرونا مبتلا شوند. به همین دلیل، تمرین‌ها کنسل و گاهی این مسئله باعث می‌شد که بازیگر تعویض شود یا آن‌ها عزیزان شان را از دست می‌دادند و گروه با مشکل جدی روبرو می‌شد؛ اما آن‌ها ماندند تا تئاتر زنده بماند و من از این بابت سپاسگزار همه گروه و کسانی که در این مسیر با ما همکاری کرده و همراه شدند، هستم.

 چالش دیگر، بحث هزینه‌ها است. این مسئله باعث می‌شود اگر هنرمندان، ایده نویی هم ازلحاظ دکور، نور، طراحی لباس و غیره داشته باشند به علت هزینه‌های گران، از این ایده‌ها استفاده نشود. بازیگران ما با هزینه خودشان لباس و آکسسوار تهیه می‌کنند.

سطح کیفی جشنواره تئاتر استانی بوشهر را در این دوره و دوره‌های گذشته چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در تئاتر ما دیگر نام‌های بزرگ ، تئاتر را پیش نمی‌برند. بلکه می‌بینید نام های جدیدی وارد عرصه هنر سینما و تئاتر شدند و آن‌ها در پیشبرد این هنر بسیار تأثیرگذار هستند. به نظر من جشنواره فجر همیشه سطح کیفی خوبی داشته حالا داوران و به‌خصوص مردم باید این موقعیت را مورد ارزیابی قرار داده و درک کنند؛ در شرایط امروز کسانی که تا پای جان ایستادند تا تئاتر را زنده نگه‌دارند. به نظر من، یک رنسانس در جامعه تئاتری اتفاق افتاده است شما می‌بینید در شرایط کرونایی یکسری نام‌های بزرگ در عرصه تئاتر کنار رفتند و کار نکردن و در عوض جوانانی وارد عرصه شدند که اشتیاق داشتند شبیه به زمان جنگ جوانان مشتاق وارد کار شدند و به جبهه‌ها رفتند نسل جدید هنرمند می‌گویند ما می‌میریم تا تئاتر بمانند؛ بنابراین هرچند که باید دنبال سطح کیفی و بالا نگه‌داشتن آن باشیم؛ اما این کیفیت را چه کسی و طبق چه معیاری می‌خواهد مشخص کند؟ آیا تئاتر شکل گرفته است؟ آیا تئاتر روی صحنه بوده یا خیر؟ اگر بوده، پس یک کیفیتی را در سطح خودش داشته است. حالا چقدر و چگونه‌اش را باید بسپاریم به اهالی تئاتر و مردم تئاتر دوست و تئاتر فهم تا مشخص کند، سطح کیفی جشنواره تا چه اندازه است! به نظر من وقتی تئاتر شکل می‌گیرد، حتماً کیفیتی وجود داشته است که داوران کارها را به جشنواره رهسپار می‌کنند.

در نظر گرفتن چه نکاتی را برای برگزاری باکیفیت جشنواره ضروری می‌دانید؟

 بالا بردن سطح کیفی جشنواره، بخش زیادی از آن بازمی‌گردد به یک مورد و آن‌هم فراهم آوردن امکانات برای تک‌تک گروه‌ها است. سالن‌ها باید آماده و در شرایط مطلوب باشد. امکانات لازم مثل تهویه، سیستم گرمایشی یا سرمایشی، نور، سرویس بهداشتی و... برای فراهم آوردن حداقل‌ها برای بازیگران، مخاطبان و تماشاچیان باید وجود داشته باشد تا فکر عوامل نمایش درگیر این‌گونه مسائل ابتدایی نباشد.

تأثیر برگزاری جشنواره استانی در رونق تئاتر تا چه اندازه مؤثر است؟

فعالان تئاتری، برای شرکت در این رویداد بزرگ باید آماده شوند، تئاتر کار کنند، کلاس بروند و آموزش ببینند و اگر این‌گونه نباشد، مثل این می‌ماند که در یک شهر حتی یک تیم فوتبال را در لیگ برتر نداشته باشیم. تئاتر می‌تواند هم شادی‌آفرین و هم عبرت‌آموز باشد و می‌تواند به مردم جامعه خودش جهت بدهد است. برگزاری این جشنواره‌ها به هر شکل و با هر موقعیت و جریانی که وجود دارد، صد درصد مثمر ثمر است و هم تئاتر و هم زندگی مردم را رونق می‌دهد.

هیات داوران جشنواره باید دارای چه ویژگی منحصربه‌فردی باشد؟

تیم داوری اگر از سه بخش اصلیِ نویسندگی، کارگردانی و نمایشنامه‌نویسی تئاتر انتخاب شوند خیلی بهتر است. کسانی که در این عرصه به‌صورت علمی و تجربی کارکرده‌اند و به حدِ تشخیص رسیده و می‌توانند خوب و خوب‌تر را از هم تشخیص داده و با انتخاب‌هایشان درسی را به بازیگران و عوامل نمایش برای بهتر بودن درصحنه بدهند؛ اما در کنار آن از سلیقه‌ها استفاده نکنند. تئاتر یک علم است. علمی که همراه با عمل است و سلیقه‌ای نیست.

پیشنهاد شما برای برنامه‌هایی که در حاشیه جشنواره ضرورت اجرا دارند چیست؟

یکی از حاشیه‌های خوبی که می‌توانند در کنار جشنواره‌ها برگزار شود، ورکشاپ های آموزشی کارگردانی، بازیگری و نویسندگی است که می‌تواند برای گروه‌های اجراکننده اتفاق خیلی خوبی باشد و یک مسیری را برایشان مشخص کند و در کنار آن جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی، کارگاه‌های اتود و دعوت از بزرگان تئاتر برای این‌که از تجربیات آن‌ها استفاده کنیم.

 و حرف آخر من این است که شاید دور شاید نزدیک، گاهی ما هستیم گاهی نیستیم، بودن یا نبودن؟ مسئله این است؛ تئاتر بماند و فقط تئاتر بماند برای نسلی که راه خودش را پیدا نکرده است. باشد که چراغ این راه همیشه روشن بماند.