همت بلند زنان در احیا دوباره نقالی در استان بوشهر

ایران تئاتر،سودابه زیارتی؛ به روایت تاریخ، مشرق زمین مهد «قصه» و «قصه گویی» بوده است. به همین خاطر از دیرباز، ایرانیان شیفته قصه گفتن و قصه شنیدن بوده اند. بیان این قصه ها را به نثر یا نظم و با کمک اعضا بدن (دست و پا و صورت و...) برای یک جمع «نقالی» می گویند. هنری که اگرچه ظاهرا مخاطبان را برای «شنیدن» سرگرم می‌کند اما هدفی ژرف تر دارد و مخاطب را به وادی حیرت می کشاند. صدای خوش هر نقال که یکی از مهمترین ابزارهای این هنر است می تواند نقل او را آسمانی کند.

اتفاق مهمی که در هنر استان بوشهر در ده سال گذشته تا امروز شکل گرفته، سیر شکل گیری مسیریست در نقالی که آرام آرام خود را در هنر نمایش کشور نشان می دهد. امروز، به واسطه جدی گرفتن مقوله آموزش از سویی، و نیز توجه خانواده ها به نقالی از سوی دیگر، سبب شکل گیری نسلی در این سامان شده که می توان به ظهور یک نسل نقال که اغلب قریب به اتفاق آنان دختران نوجوان و خردسال هستند امیدوار بود.

«نقالی» یکی از گونه های اصیل نمایش ایرانیست و عمر درازی در تاریخ دارد و به روایت محجوب(69:1374) در دوره اشکانیان و ساسانیان و چه بسا پیش از آنها رواج داشته است.

 

اگر چه در طول زمان، اشکال و انواع نقالی گسترده شده اما این گستردگی گونه های قبل را از بین نبرده است. پس از ورود اسلام به ایران، نقالی مضمون و محتوای جدیدی نیز پیدا کرد و سمت و سوی مذهبی به خود گرفت. در برخی اوقات نیز، نقالان خلاق، داستان های ملی میهنی را به داستان های مذهبی پیوند می زدند و اثری نو نقل می کردند.

 

به طور کلی انواع نقالی را می توان در دسته بندی زیر مورد مطالعه قرار داد:

 

نقل های پهلوانی(مثل نقل شیر علی مردان،یا نقل رییس علی دلواری)

نقل های تاریخی_اسطوره ای(شاهنامه خوانی و جنگ نامه خوانی)

نقل های غنایی(لیلی و مجنون)

نقل های مذهبی

 

نقل های مذهبی گستره وسیع تری دارند و عبارتند از:

حمله خوانی

پرده خوانی

مناقب خوانی

فضایل خوانی

سخنوری

روضه خوانی

 

در استان بوشهر نقالی به شکل محفلی وجود داشته است. مثلا شاهنامه خوانی و جنگنامه خوانی را در شب نشینی ها و مجالس خاص می خوانده‌اند و کمتر جنبه عمومی داشته است‌. در واقع اجرای این شکل نقالی کاملا محفلی بوده است و اغلب این نقالان در میان عامه مردم آشنا بوده اند.

اشکال مذهبی نقالی نیز، اغلب در استان بوشهر وجود داشته و دارد. نکته مهم این که نقالی اگر چه در اشکال مختلفش در این دیار وجود داشته ولی آن قدر ویژه ایام خاص بوده که خوانندگان را بنام نقال نمی شناخته اند.

بدون تردید، امروز بوشهر یکی از قطب های نقالی کشور به شمار می رود. استانی که تا همین ده سال پیش در این زمینه، عده ای انگشت شمار به شکل پراکنده و بسیار محدود به نقالی می پرداختند، امروزه به جایی رسیده است که هر ماه مجالس و همایش های مختلف نقالی توسط گروهای مختلف برگزار می کند و امروزه در استان بوشهر، اجراهای متعدد نقالی،کلاس های آموزشی مستمر،موجب شده عده ی زیادی به این هنر رو آورند.

جالب توجه آن که، شکل گیری این موج آموزشی و اجرایی در اصیل ترین گونه نمایشی ایرانی مرهون زحمات چند «بانوی نقال» است که هم خود اجرا می کنند و هم آموزش می دهند. اما این که علت مغفول ماندن این هنر تا پیش از این در بوشهر چه چیزهایی بوده است و رونق آن در استان نتیجه چه اقداماتی است و در این میان از مسئولان چه انتظاری می رود، از جمله سئوالاتی است که ما در این گزارش از بانوان هنرمند و نقال استان بوشهر پرسیدیم؛ بانوانی که نقشی ویژه در احیای این هنر فاخر فراموش شده در استان داشته اند:

 

نباید از اصل این هنر دور شویم

طوبی شیرکانی مدرس و نقال نام آشنای استان بوشهر می گوید: گاهی دیده می شود افراد به عنوان مربی در هدایت صحیح راویان به بی راهه می روند و از اصل این هنر دور می شوند. وظیفه ما هنر مندان در گام اول این است که فرهنگ و هنر غنی خود را درست منتقل کرده و اشاعه دهیم.

شیرکانی معتقد است هنر نقالی قدمت بسیار دارد و یکی از نمایش های اصیل ایرانی است که به صورت تک نفره اجرا می شود و شیوه خاص خود را دارد و عنوان می کند: طبق تحقیقاتی که انجام داده ام استان ما بوشهر، جزء آن دسته از استان هایی بوده که هنر نقالی در آن رواج نداشته و در قدیم هر از گاهی نقالان و پرده خوانان از جاهای دیگر وارد استان می شدند و مجالسی برپا می کردند و می رفتند. (شاید قوت داشتن آیین هایی مانند پا منبری، روضه خوانی، تعزیه و ...در استان بوشهر باعث شده زیاد به این هنر پرداخته و توجه نشود.)

این بانوی نقال ادامه می دهد: هنگامی که من با این هنر در دانشگاه توسط استادم دکتر ناصر بخت آشنا شدم، به این فکر افتادم که در استان این هنر را اشاعه بدهم. به همین دلیل چند صباحی از خورموج به نزد مرشد «حسن بیگی» در قزوین می رفتم و آموزش می دیدم. سپس (کارگاه هایی را در سطح استان برپزار کردم و نوجوانان و کودکان را با این هنر آشنا کردم و اجراهای مختلفی گذاشته شد و مردم کم کم با این هنر آشنا شدند.

طوبی شیرکانی یادآور می شود: خوشبختانه حاصل این کارگاه ها و اجراهای گوناگون و آشنا شدن جوانان، نوجوانان و کودکان، آن شد که امروز ما کسانی را داریم که با علاقه و عشق به هویت و فرهنگ و هنرشان این راه را ادامه بدهند و پر تلاش در این راستا گام بردارند. باعث خرسندی است که می توان گفت امروز استان بوشهر در سطح کشور جزء فعال ترین مراکز در این حوزه است.

شیرکانی همچنین تاکید می کند: تنها خواسته من از هنرمندانی که در این حوزه فعالیت می کنند این است که در اشاعه درست این هنر کوشا باشند. متاسفانه گاهی دیده می شود افراد به عنوان مربی در هدایت صحیح راویان به بی راهه می روند و از اصل این هنر دور می شوند. وظیفه ما هنر مندان در گام اول این است که فرهنگ و هنر غنی خود را درست منتقل کرده و اشاعه دهیم.

او تعامل مسئولان و هنرمندان را نیز خواستار شده و می گوید: از مسئولان می خواهم که با ارتباط با کسانی که در این حوزه فعالیت می کنند بیشتر در تعامل باشند و از این هنر حمایت کنند تا جوانان و نوجوانان و کودکان و همشهریان خود را بیش از پیش با این گونه هنرهای اصیل که برآمده از فرهنگ و هویت ماست آشتی دهیم.

 

باید از تکنیک‌ها ونوآوری‌ها استفاده کنیم ولی گاهی با ما مخالفت‌ می‌شود

نگار مکاریان یکی دیگر از مربیان نقالی در استان است و نوآموزان بسیاری را با این هنر آشنا کرده و پرورانده است.

مکاریان در گفتگو با تئاتر بوشهر می گوید: باتوجه به این که هرچه در پیشینه شهرمان بوشهر جستجو کردیم، آاثاری از نقالی نبود و فقط شاهنامه خوانی در محافل رسمی رواج داشت، فکر می کنم علت اصلی همین بوده چون پیشینه و تاریخ هر شهر بسیار مهم است. کم‌‌کم با تلاش بیشتر نقالان و فعالیت بیشتر در سراسر کشور باعث شد که من هم علاقمند شوم و فعالیتم را در این عرصه آغاز کنم. واردشدن این هنر در مدارس و اجراهای متعدد باعث شد مردم بیشتر با این هنر آشنا شده و امروز تقریبا یک سوم آن ها با نقالی آشنا شده اند. اما معتقدم هنوز هم راه بسیاری در پیش است.

مکاریان ادامه می دهد: واقعا واقعا و از صمیم قلب می گوم که مسئولان متاسفانه کم لطفی می کنند. این هنر برای ترویج بیشتر و برای اجراهای خود به مکان ثابت و حمایت زیادی نیاز دارد. ما برای تبلیغات خود حتما به کمک نیاز داریم.

او همچنین می گوید: مسئولان راه را هموار کنند تا راحت تر و بهتر بتوانیم اجراهایمان را انجام داده و مخاطبان بیشتری را با نقالی و این هنر اصیل آشنا کنیم.

این بانوی هنرمند تاکید می کند: متاسفانه ما با یک مساله به نظر خودم البته مواجه هستیم؛ این که این هنر به شیوه کاملا سنتی باتکنیک های خاص سنتی است و به همبن دلیل مخاطب خاص دارد. ما برای این که بتوانیم کل جامعه و مخاطبان را در بر بگیریم، باید دست به تکنیک‌ها ونوآوری های مختلف بزنیم که همین، حتی گاهی موجب مخالفت ها هم شده است.

 

 

آموزش شاهنامه خوانی بوشهر، این هنر بی بدلیل را در اولویت و ارجحیت بگذاریم

مژگان صفری نیز دیگر بانوی فعال در عرضه و احیا این هنر اصیل ایرانی در استان بوشهر است. او می گوید: سپاس یزدان پاک؛ که شاهد باروری و زایندگی هنر نقالی در استان بوشهر هستیم.

صفری ادامه می دهد: طرد شدن ها و برچیده شدن بساط نقال و نقالی در پایتخت، با مدرنیته شدن و تبدیل قهوه خانه ها به فضای کافه ای شیک و مدرن آغاز شد. در بوشهر نیز شاهنامه خوانی هنری بود که با نوع خاص موسیقایی و لحنی آهنگین و صدای خوش آوا، ادا می شد بدین ترتیب معدود هنرمندانی به این هنر روی آوردند و دریغ و درد که هنر شاهنامه خوانی بوشهر، مهجورتر از نقالی به گوشه ای خزیده است؛ کاش آموزش این هنر بی بدلیل را در اولویت و ارجحیت بگذاریم.

بانوی نقال استان ما به مهجوری نقالی و علت آن اشاراتی دارد و یادآور می شود: اما آنچه پیش از آن گذشت؛ مهجوری و بازخورد ناچیز فعالان این هنر والا را عدم همکاری و بی مهری وزارت آموزش و پرورش می دانم. چنان که مستحضر هستید‌؛ سیل عظیم و البته مشتاق امروز ما، دانش آموزان بوده و هستند؛ این که چرا امروز رو به زایندگی هنر نقالی هستیم را مدیون هنرمندان سخت کوش نقال استان و البته عنایت وزارت آموزش و پرورشِ امروز است، چراکه بنده به عنوان معاون پرورشی متوسطه اول مدتی است؛ شاهد ورود هنر نقالی به بخش مسابقات جشنواره فرهنگی مدارس هستم.

او ادامه می دهد: از این رو حس رقابت و آشنایی با ادبیات و قصه های شاهنامه و تشویق و ترغیب دانش آموزان سبب شد

خانواده ها، پیگیرانه و به صورت مستمر فرزندان خود را حمایت کنند.

مژگان صفری در پایان می گوید: عنایت دادار مهربان بی شک ید راستمان بوده و هست؛ اما انتظار می رود‌، امور تربیتی آموزش و پرورش شهرستان های استان بیش از پیش و با جدیت تمام در زایندگی و رشد این نهال نو نشسته یاری کنند؛ که تا باد چنین باد...