در حال بارگذاری ...
جلسه نقد و بررسی نمایش «دکتر استوکمان (دشمن مردم) » نوشته هنریک یوهان ایبسن و به کارگردانی علی پویان‌

حذف توالی رویدادهای نمایشنامه در جهت جذب تماشاگر خسته و عجول ایرانی

سه شنبه سیزدهم آذرماه ۹۷  در حوزه هنری بوشهر و پس از پخش فیلم تئاتر، جلسه نقد و بررسی "دکتر استواکمان" با حضور جواد متین عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران و علاقه مندان به مبانی نظری و نقد تئاتر برگزار شد.

به گزارش تئاتر بوشهر، در ادامه خلاصه ای از مباحث طرح شده در این نشست را می خوانید:

 

دکتر استوکمان و ایبسن در یک تناظر در بستر جامعه در آستانه تحول اروپای قرن نوزدهمی متحول و شکوفا شده،متولد و متبلور می‌شوند. ایبسن پایه‌گذار هنر درام مدرن است. ایبسن از درام خوش ساخت(well made play) که مهمترین پدیده قرن نوزدهمی به شمار می‌رفت، و همچنین از ملودرام‌های دوران الیزابتی و درام‌های کلاسیک بهره ‌برد و با تغییراتی بنیادین مثل اروپای صنعتی موجب تغییر و تحول در دنیای تئاتر شد. تکنیک‌های درام ایبسن یکی این است که شخصی از راه می‌رسد و قرار است سرنوشت سایر شخصیت‌ها را تغییر دهد. نوشتن دیالوگ به زبان روزمره مردم یکی دیگر از ره‌آورد‌های ایبسن نسبت به تئاتر کلاسیک ویا ملودرام است، چون قبل از آن تئاتر به زبان شاعرانه بود و رومانتیسم مد بود ولی ایبسن تئاتر را بر اساس مسائل جاری زندگی مردم شکل داد. تبدیل خانه به محل وقوع رویدادهای نمایشنامه دگرگونی خیلی مهمی بود که ایبسن به وجود آورد. کارهای ایبسن برخلاف ملودرام‌های قرن نوزدهمی happy end نیستند و غم‌انگیزند. کار دیگری که ایبسن انجام می‌دهد اهمیت بخشیدن به وجود زن و صحبت از حقوق زن علاوه بر نقش محوری او در آثارش است.

 

دکتر استوکمان در تئاتر دشمن مردم با حضور خود می‌خواهد نظم حاکم را بر هم بزند. وی با تلاش برای بیان حقیقت در تلاش است که هندسه نظم حاکم در اجتماع را برهم بزند. در نمایش دشمن مردم نظم حاکم روابطی است که فی‌مابین قدرت،ثروت و رکن چهارم دموکراسی یعنی رسانه است. جالب اینجاست که مطبوعات در اختیار صاحبان قدرت و سرمایه است. استوکمان در تلاش است این معادله را برهم زده و حقیقت را بیان کند. ولی واقعیت چیز دیگری است در جامعه، واقعیت این است که جامعه بر اساس همین روابط استوار است و با بر هم زدن این نظم دچار فروپاشی خواهد شد. آب در این نمایش به مثابه خون در شریانهای پیکر موجود زنده است. آبی که در شریانهای حیاتی شهر در جریان است دچار آلودگی شده است و دکتر استوکمان در تلاش است این حقیقت را بیان کند. ایبسن از عنصر آب که نشانه پاکی و دانایی و حیات و آبادانی است در تلاش است بگوید یک جامعه چگونه کمر به فروپاشی خود بسته و علیرغم تلاش نخبه‌گان از بیماری خود پیش‌گیری نمی‌کند و خود را به خواب زده و در مقابل صاحبان سرمایه چون اخته‌گان سر افکنده است.میکروب‌های درون آب می‌تواند دروغ باشد و انواع فسادها باشد،جایی که قرار است خود را بشویند پاک شوند یعنی حمام‌های آب‌های معدنی آلوده به میکروب شده‌اند. حتی صنعت توریسم و محل درآمد مردم شهر که همین حمام‌های آب معدنی هستند دستخوش این آلودگی قرار گرفته است. با بیان این حقیقت تمام اقتصاد این جامعه از میان خواهد رفت.عملا دکتر استوکمان در تلاش است نظم حاکم را با بیان حقیقت بر هم بزند.

 

نمایش" دکتر استوکمان" از دسته نمایشنامه‌هایی است که به واسطه ایجاد سوال در خصوص انسان و روابطش با جامعه پیرامونی و ارتباط با همنوعانش به عنوان نمایشی که دارای تز اجتماعی است به موضوعات سیاسی و جامعه شناختی پرداخته و عملا به قول هگل دو امر خیر را در مقابل یکدیگر قرار می‌دهد. قرار دادن واقعیت و حقیقت در مقابل هم که از قضا مردم ذینفع هستند در مقابل این دو پدیده موجب ایجاد سوال و پرسمان می‌شود که حق با چه کسی است. حق با شهردار است و یا حق با دکتر استوکمان است.

نمایش" دکتر استوکان" در بازنویسی توسط محمد ابراهیمیان کوتاه و توالی برخی رویداهایش کاهش یافته است. ظاهرا ابراهیمیان در تلاش بوده برای تماشاگر همیشه خسته و عجول ایرانی لقمه آماده تری بگیرد و یا اینکه سلیقه و یا بخورد خود را از این درام مدرن و مهم ایبسن بنویسد.

 

نمایش"دکتر استوکان" به کارگردانی علی پویان در بستر مناسبی اما متناقضی  برای اجرا تهیه و تولید شده است. شناخت مناسب از شرایط زیست بوم نویسنده و مطابقت با شرایط فعلی تولید اثر در دراماتورژی و طراحی از این نمایش یک کار اندیشمند ولی متناقض با تحلیل متن ابراهیمیان ساخته است. تولید نمایش با شیوه بیگانه سازی(فاصله گذاری برشت) تلاشی برای همراهی تماشاگران بعنوان مردم شهر و مشارکت حسی و ذهنی در رویدادهای نمایش است که مناسب به نظر می‌رسد اما تناقض در نشانگان باعث گیجی در مخاطب می‌شود. استفاده از بسته‌های روزنامه بعنوان صحنه افزارها و دو آواریوم که حمام‌های شهر هستند، در چپ و راست انتهای صحنه و شنیدن صدای آب در تمام طول نمایش بعنوان افکت ویژه، این نمایش را در فرم تبدیل به اثری انتزاعی کرده که تناقضی جدی در فرم و مکتب اجرایی بشمار می‌رود و در تقابل با محتوای واقع‌گرایانه اثر قرار می‌گیرد و در ترکیب این عناصر نیز نشانه معنا شناختی یا قراردادی خاص نیست که ما را به معنایی فرامتنی ارجاع دهد.

 

استفاده از رنگ سرد و مرده خاکستری و آبی و سیاه در طراحی لباس و طراحی صحنه این ادعا را دوچندان تایید کرده و به ظهور می‌رساند. تاکید بر موتیف قدرت نیز یکی دیگر از صحنه‌های درخشانی بود که در این کار به آن به خوبی پرداخته شده بود. در نمایش "هدا گابلر" وحید رهبانی شاهد موتیف قدرت با له کردن سیب زیر پا توسط  کارآکتر کلانتر هستیم و در این نمایش با جابجایی کلاه و عصا در دست دکتر استوکمان و شهردار ما شاهد این جابجایی قدرت هستیم. جالب است که کلاه که محافظ سر و اندیشه است با عصا که به نشانه قدرت در حمله به شمار می‌رود ترکیب مناسبی از این نشانگان بوجود آورده است.

 

انتخاب بازیگر به عنوان یکی از عوامل مهم در آثار نمایشی بشمار می‌رود که ظاهرا در این اثر به آن جدی پرداخته نشده انتخاب ایوب آقاخانی بعنوان دکتر استوکان،همسرش و همچنین کوروش زارعی بعنوان ناخدا انتخاب‌های بسیار بد و سایر بازیگران انتخاب‌های متوسطی به شمار می‌روند. تنها عباس شادروان بعنوان شهردار انتخاب بجا و به قاعده‌ای ست و شاید بتوان گفت مابه‌ازای بیرونی اثر را تداعی کرده و بازی با طمئنینه،با اعتماد به نفس و روان وی موجب جذابیت این نمایش برای مخاطب شده است.

 

در بازنویسی و تولید نمایش" دشمن مردم" اثر ایبسن توسط ابراهیمیان در قامت نویسنده و علی پویان بعنوان کارگردان ظاهرا نوعی تفاخر و اعتماد به نفس مبتنی بر تحلیل و شناخت حاکم بوده که موجب شده از این اثر اثری متوسط بوجود آورد حتی میزان صحنه‌ها هم در کارگردانی دم دستی و ملال آور طراحی شده که در دقایق 45 به بعد ایجاد خستگی در تماشاگر می‌کند. در کل آنچه در کار شاهد بودیم با اغماض امتیازی متوسط دریافت خواهد کرد اما در شرایط فعلی جامعه انتخاب این گونه آثار توسط هنرمندان به عنوان طبقه الیت جامعه ضروری به نظر می‌رسد.




نظرات کاربران