یادداشتی بر کتاب"جلوه های نمایشی جنگ" اثر غلامحسین دریانورد
انسان حیران و جنگهای مدرن و پستمدرن دنیای معاصر
تئاتر بوشهر- جواد متین: تجربه حضور در جبهههای جنگ و فعالیت در واحد تبلیغات، مطالعه هفت جلد از خاطرات رزمندگان و تحصیل در رشته ادبیات نمایشی و تجربه نگارش چندین نمایشنامه خصوصا در زمینه جنگ که در جشنوارههای معتبر مقاومت رتبههایی نیز احراز کرده از غلامحسین دریانورد نویسنده و پژوهشگری بوجود آورده که بیاعتنا نمیتوان از کنارش عبود کرد.
نشست تخصصی کتاب حوزه هنری بوشهر در روز شنبه 18 خردادماه 1398 به کتاب «جلوههای نمایشی جنگ» اثر غلامحسین دریانورد اختصاص داشت. این نشست از سوی علاقمندان به مبانی نظری تئاتر مورد استقبال قرار گرفت. اولین نکتهای که به نظر میرسد اینست که پژوهش بهعنوان پشتوانه اثر ضروری است، خصوصا آثاری که به رویدادهای مهمی مثل جنگ میپردازد. فارغ از هر قضاوت این پژوهش بهدلیل عدم وجود منبع مشابه و حضور غلامحسین دریانورد در جبهههای جنگ عراق علیه ایران با ارزش و مهم است. در ساحت معرفتشناسی یکی از راههای شناخت رجوع به تجربیات افراد و منابع موثق است. خواندن این پژوهش برای نمایشنامهنویسان ضروری است. تجربه حضور در جبهههای جنگ و فعالیت در واحد تبلیغات، مطالعه هفت جلد از خاطرات رزمندگان و تحصیل در رشته ادبیات نمایشی و تجربه نگارش چندین و چند نمایشنامه خصوصا در زمینه جنگ که در جشنوارههای معتبر مقاومت رتبههایی نیز احراز کرده از غلامحسین دریانورد نویسنده و پژوهشگری بهوجود آورده که بیاعتنا نمیتوان از کنارش عبود کرد. وی در کتاب «جلوههای نمایشی جنگ» با اشاره به اجرای 350 نمایش تنها در 10 دوره جشنواره سراسری دفاع مقدس، دو سوال اساسی را مطرح میکند که اولا: آیا میان هنر جنگ و هنر درامنویسی شباهتهایی وجود دارد؟ و دوم اینکه: آیا به جنگ بهعنوان گنجینهای از عناصر نمایشی میتوان نگاه کرد؟ که البته اینجانب سوال دوم را مهمتر برشمرده و دلیل خود را ماهیت جنگ و توسعه جنگافزارها دانستم. در همین که تاب آماری اشاره میشود که قابل تامل است. (درحالی که تلفات ناشی از جنگ در طول قرن هفدهم حدود 3/3 میلیون نفر بود، جنگ جهانی دوم که حدود شش سال به طول انجامید، بیش از 5 میلیون قربانی گرفت. هزینه کشتن یک سرباز افزایش یافت و از 75/0 دلار در زمان ژولیوس سزار به 57 هزار دلار در جنگ کره و 880 هزار دلار در جنگ عراق علیه کویت بالغ شد). حال با این تفاسیر ضرورت تاثیرات پدیدهای مثل جنگ و نحوه رویدادش در جامعه پیرامونی در طول تاریخ مهم و استخراج جنبههای مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی و هنریاش بیشتر نمود مییابد.
نکته بعدی که در کتاب «جلوههای نمایشی جنگ» اثر غلامحسین دریانورد جالب به نظر میرسد، از اجزاء ششگانه درام که در تمامی کتب آموزشی مورد توجه است طرح را بهعنوان قلب درام در نظر گرفته و به آن پرداخته است و ستیز را بهعنوان عنصر اصلی طرح در ارتباط با استخراج جنبههای نمایشی جنگ عراق علیه ایران مورد توجه قرار داده است. وی سپس جنبههای نمایشی در رفتار رزمندگان، جنبههای نمایشی در گفتار رزمندگان و جنبههای نمایشی در نوشتار رزمندگان را بهعنوان اجزاء مهم تشکیلدهنده درام جنگی برشمرده و به تفصیل در خصوص هر کدام توضیحاتی میدهد که بر گرفته از تجربیات خود و یا مطالعات و پژوهشهای میدانی و یا کتابخانهای اوست. از اینرو خواندن این تجربیات و در اختیارگرفتن شناخت ناشی از پژوهشی سلولی توسط نویسندگان حوزه دفاع مقدس ضروری بهنظر میرسد.
اما اشاره به نکاتی چند بهعنوان ضرورت در این گونه پژوهشها اشاره میکنم. تاثیر فرهنگ دفاع مقدس بر جامعه و خصوصا در اجرای نمایشهای تهیّجی در دوران جنگ نیز میتوانست دستمایه بخشی از این تحقیق قرار بگیرد و تاثیر جوّ حاکم بر جامعه بر فرهنگ جبههها و بالعکس مورد ارزیابی واقع شود. پرداختن به افراد و یا آثار شاخص در این زمینه نیز بخش دیگری بود که احساس میشود مغفول مانده است. افرادی چون، شهید مرتضی آوینی، چمران و شهید هنرمند بوشهری غلامرضا کشتکار و آثار مهمی مثل روایت فتح و فیلمهای زیادی که ساخته شده است. در خصوص نهادهای مهم سازماندهی پشت خط جبههها نیز میتوان بخشی تهیه و به این کتاب اضافه نمود. نهاد مسجد و مدرسه بهعنوان مهمترین نهادهای تصمیمگیری و جریانسازی در زمان جنگ در پشت جبههها به شمار میرفتند که جنبههای نمایشی بسیار جذابی در آنها وجود داشت که اگر بیشتر از جبههها اهمیت نداشت اما از آن کمتر نبود.
در پایان با اشاره به اینکه دنیای معاصر متحول شده و این تحول با سرعت فوق نور طی طریق میکند باید گفت، استخراج جنبههای کمتر شناختهشده رویداد و منازعات جهانی و جلوههای جنگهای مدرن و پستمدرن امروز بهعنوان یک ضرورت به شمار میرود. هنرمند تئاتر مثل هر فرد مسئول اجتماع بهعنوان یک عنصر سازنده و معترض نسبت به پدیده شوم جنگ باید عکسالعمل نشان داده و جنبههای اجتماعی و آسیبهایی که به خانمان هزاران انسان در طول جنگها وارد میشود را برشمرده و به جامعه جهانی نشان دهد. جنبههای نمایشی کشتارهای جمعی و سلاحهای میکروبی و هستهای، بحرانهای انسانی پس از آواره شدن انسانها از خانههایشان و حتی سرکوب و استیصال مردم تحت سلطه نیز جنبههایی دارد که قابلاستخراج و طرح درصحنه است. جنگهای مدرن و پستمدرن نسبت به منازعات کلاسیک و قدیمیتر جنبههای نمایشی شگفتانگیزتری دارند که حتماً انسان امروز در دنیای معاصر از آنها انگشت به دهان و حیران میماند.