محمد مظفری:
جشنواره نمایشهای آیینی سنتی تنها پناهگاه امن اینگونۀ نمایشی است
محمد مظفری، کارگردان نمایش «لیوا» که اثرش به نوزدهمین جشنواره تئاتر آیینی سنتی کشور راه یافته، معتقد است که جشنواره نمایشهای آیینی سنتی تنها پناهگاه امن اینگونۀ نمایشی است؛ و سالهاست به تنهایی تلاش میکند که به تولید و اجرای نمایشهای آیینی کمک کند. ولی واقعیت این است که یک جشنواره دوسالانه و یک دبیرخانه نمایش آیینی به تنهایی برای حفظ و توسعه اینگونه نمایشی کافی نیست.
تئاتر بوشهر؛ آنچه در ادامه میخوانید، مشروح گفتگوی ما با کارگردان نمایش آیینی سنتی «لیوا» است:
آیا استاندارد و چارچوب خاصی برای تولیدات نمایشی آیینی وجود دارد یا فکر میکنید هنرمند میتواند و آزاد است، در تولید آن، اعمال سلیقه کند؟
این سؤال را میتوان از چند منظر نگاه کرد و جواب داد اینکه هرگونه نمایشی برای خودش استانداردی دارد و به هر شکل نمیتوان به آن حوزه ورود کرد یک اصل است؛ یعنی اینکه اگر ما بخواهیم کار آیینی تولید و اجرا کنیم، باید دانش این کار را داشته باشیم، بیش از این آموزشدیده باشیم و در کنار آن چندین اجرای آیینی را تجربه کرده باشیم. هنرمندی که دانش کافی را در حوزه تئاترآیینی داشته باشد، یقیناً در جا نمیزند و همیشه رو به جلو است. داشتن استاندارد و چارچوب برای هر شیوه اجرایی میتواند به توسعه آن کمک کند و یکی از آنها این است که هنرمندی که با شناخت و مطالعه به تولید اثر میپردازد، خلاقیت به خرج داده و سلیقه شخصیاش را در چارچوب همان شیوه ارائه کند. این همان چیزی است که نیاز جامعه امروز تئاتری است؛ یعنی ما باید نگاه نو به تئاتر آیینی داشته باشیم آن هم با حفظ اصول.
تأثیر جشنوارههای آیینی بر توسعه این نوع از نمایش چیست؟
جشنواره نمایشهای آیینی سنتی تنها پناهگاه امن اینگونۀ نمایشی است؛ و سالهاست به تنهایی تلاش میکند که به تولید و اجرای نمایشهای آیینی کمک کند. ولی واقعیت این است که یک جشنواره دوسالانه و یک دبیرخانه نمایش آیینی به تنهایی برای حفظ و توسعه اینگونه نمایشی کافی نیست. نمایشهای آیینی و سنتی به تمدن و فرهنگ و پیشینه ما گره خورده است. مجموعههای مختلف و مرتبط این حوزه به خصوص مراکز دانشگاهی و فرهنگی باید برای توسعه تئاتر ایرانی و آیینی هر کدام نقش خود را به خوبی ایفا کنند. برای توسعه اینگونه نمایشی باید بدنه جامعه را با آن آشنا کرد و برای این کار باید از متخصصین و کارشناسان و پیشکسوتان این عرصه حمایت کرد.
لزوم وجود این جشنواره و نتایجی که میتواند در حفظ و نگهداری اینگونه نمایشی داشته باشد از نظر شما چیست؟
تئاتر با جشنوارهها به وجود آمده و با جشنها. امکان ندارد تئاتر را بدون جشنواره تصور کنیم، به تاریخ پیدایش تئاتر نگاه کنید؛ تئاترها و نمایشها در قالب جشنها و جشنوارهها تولید و اجرا میشدند، جشنواره ویترین و نمایشگاه مجموعه فعالیتهایی است که در یک بازه زمانی تولید شده است، جشنواره آیینی سنتی هم همین طور است با این شرایط که برای اینگونه نمایشی که نسل جدید در دنیای مدرن با آن آشنا نیست و باید برای آشنایی نسل امروز و فردا جشنوارهها را با شکل و شمایل بهتر و بهروزتری اجرا نمود.
شما ببینید! بسیاری از خرده نمایشهایی که در گوشهگوشه مملکت از دیرباز اجرا می شده و حالا اثری از آن نیست، به وسیله یک پژوهشگر و کارگردان تولید و اجراشده و در جشنواره اجرا میشود. ممکن است که این اثر نتواند اجرای عمومی داشته باشد ولی در جشنواره میتواند محلی مناسبی برای اجرای آن باشد تا ثبت و ضبط شود.
چالشهای پیش روی تئاتر آیینی در استان بوشهر کدام است؟
مهمترین چالش پیش روی تئاتر ایرانی و تئاتر آیینی عدم وجود ساختار و سازماندهی مناسب برای حمایت از اینگونه نمایشی است؛ و این باعث فعالیتهای پراکنده و بعضاً بدون برنامه در این حوزه شده است. متولی تئاتر آیینی در استان و در کشور مشخص نیست و یا اگر هم بخش خاصی معینشده باشد برای مدیریت و توسعه این هنر آن بخش خاص توانمندسازی نشده است.
در مورد نمایش خودتان هم توضیح مختصری به مخاطبان تئاتر بوشهر بدهید. منظورم داستان، بازیگران، فرم و اجرا، ایده و... است.
نمایش «لیوا» برگرفته یکی از آیینهای نمایشی دیرین در مانی در بنادر جنوبی ایران به خصوص استان بوشهر است. آیین «زار» و «لیوا» از مهمترین آیینهای نمایشی است. و ما بر اساس همین آیین دیرین، نمایشی بیرونی را به شکل موسیقی و حرکت برای اجرا در فضاهای باز تولید کردهایم. در تولید اثر و با تاکید به حفظ ساختار آیین سعی شده است اجرای آیین به تئاتر روز نزدیک باشد. یک گروه ده نفره از بازیگران گروه تئاتر «ایلیا» در این اثر بازی میکنند.