جولی حجی و مامت آمریکایی

غلامحسین دریانورد؛ به هر دلیلی باید اجرای نمایشنامه‌ای از دیوید مامت، نمایشنامه‌نویس مطرح آمریکایی که نامش را هم‌ردیف تنسی ویلیامز آورده‌اند به فال نیک گرفت و باید از آقای حجی و گروهش که ما را دعوت به‌دیدن این نمایش کرده‌اند تشکر کرد. بنده هنوز موفق به دیدن این نمایش نشده‌ام و نمی‌دانم که سعادت دیدن این نمایش را هم پیدا می‌کنم یا نه‌. ولی دوست دارم هنرمندان زادگاهم را به‌خصوص بچه‌های هنر نمایش را برای دیدن این نمایش تشویق و دعوت کنم‌. اما حس می‌کنم قبل از هر چیز و برای ارتباط بیشتر با نمایشنامه «جولی» و کلا آثار دیوید مامت، لازم است خود را آماده کنیم. یعنی قبل از این‌که به صحنه این نمایش و خانه جولی که اتفاقا وسط گفتگوی بی‌مقدمه شخصیت‌های نمایش است‌، پرتاب شویم خوب است کمی دقت و جستجو کنیم و با آثار این نمایشنامه‌نویس اهل شیکاگو و ویژگی‌های زبانی و نوشتاری و به‌خصوص با نوع شخصیت‌پردازی او هر چند سطحی آشنا شویم.

بنده به‌نوبه خودم چند نکته در مورد آثار مامت و این نمایشنامه که با خواندن نمایشنامه‌های نویسنده چون «اولئانو»، «جولی»، «نوشته رمزی»، «بوفالوی آمریکایی و انواع مرغابی» و‌ چند مقاله و منابع اینترنتی دیگر دریافته‌ام‌، خدمتتان عرض می‌کنم:

۱)دیوید مامت، نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس و کارگردان آمریکایی است که سعی می‌کند تجربه‌های خودش را پیرامون رابطه معلول خانوادگی و جهان زیر‌زمینی آمریکایی بنویسد‌. او تا‌کنون، ۲۲ نمایشنامه‌، ۱۴ فیلمنامه و ۲ رمان نوشته است

مامت با نمایشنامه‌های اولیه‌اش، سبکی به‌وجود می‌آورد که مملو از گفتگوهای عامیانه است. او در لابه‌لای دیالوگ‌های غیر‌معمول به روانکاوی عمیق شخصیت‌هایش می‌پردازد .

۲ )چارچوب اصلی کارهای مامت حقیر‌شدن انسان آمریکایی در جامعه سرمایه‌داری است‌. تمام شخصیت‌های مامت به‌نوعی بر اثر فشارهای مادی و روحی در جامعه دست به کارهای غیر ارادی می‌زنند .

۳ )نمایشنامه «جولی» از کتاب محله‌ی قدیم که شامل نمایشنامه‌های »جولی»‌، «د»، و «ناپدید شدن جهود‌ها» است، انتخاب و ترجمه شده.

۴ )مامت در خیلی از نمایشنامه‌هایش تمایلی به داستان‌گویی ندارد‌. در جولی نیز چنین است‌. او به‌عنوان نمایشنامه‌نویس معلول‌گرا است. همه تفکرات و تحلیل‌های اجتماعی‌، حول شخصیت‌ها دور می‌زند. حتی در شناساندن‌ آن هم بیانی غامض دارد.

۵ )در شخصیت‌پردازی مامت‌، نشانه و کدها، ارتباطی خاصی از طریق سبک ویژه خودش به ما می‌دهد ؛ شناخت حالات شخصیت‌ها از روی دیالوگ غامض و ناقص که کاری دشوار است

۶ )در این اثر بر خلاف نمایشنامه‌های دیگر نویسنده، نکات اساسی در حاشیه و به‌طور اتفاقی و نکات غیر‌ضروری و بی‌اهمیت را در مرکز پرسوناژها قرار می‌دهد‌ تا تماشاگر‌ به‌شیوه‌های خود‌به‌خودی دچار تعلیق و تعمق شود و برای فهم حوادث نمایش به تلاش و جستجوی دامنه‌داری دست بزند‌. واقعیت‌ها را ذره‌ذره از گوشه و کنار نمایشنامه جمع کرده و به‌عنوان درون‌مایه اصلی اثر بپذیرد .

۷ )دیالوگ‌ها‌ در عین حال که از واژگان ساده‌ای تشکیل شده‌اند در کل برای تماشاگران و خوانندگان ابهام‌آمیز است و فقط برای خود آدم‌های نمایش ساده و پذیرفتنی جلوه می‌کند .

۸ ) یکی از منتقدان (حسن پارسایی) که در این یادداشت نیز از نقد او بر نمایشنامه جولی بهره برده‌ام‌، می‌گوید:

این اثر برای اجرا، پیچیده و دشوار است. چون قریب به سه چهارم امکان درک حوادث به شیوه و تمهیدات اجرای آن بر روی صحنه بستگی دارد. نمایشنامه‌نویس از مکانیزم خود واقعیت بهره گرفته است که در آن برای القا و شناساندن رویداد‌ها و خط داستانی نمایشنامه‌، هیچ وسواس و تاکید لفظی صریحی روی اتفاقات و معرفی دقیق جزئیات و رابطه مشخص بین آن‌ها صورت نگرفته است

 

امیدوارم کارگردان نمایش «جولی» در بندر ما و پلاتو کوچک و جمع و جورش خاطره خوب و خوشی از نمایشنامه جولی و دیوید مامت به‌جای بگذارد و مقدمه‌ای باشد برای اجرای نمایشنامه‌هایی که به هر جهت حرفی برای گفتن دارند.